Ρατσισμός, θεωρίες συνωμοσίας και λοιπές νόσοι

Ο ανθρώπινος νους έχει ένα χαρακτηριστικό που, ενώ εξελικτικά ήταν χρήσιμο, σε προηγμένες κοινωνίες αποδεικνύεται τεράστιο ελάττωμα: την τάση να απλοποιεί τον περιβάλλοντα κόσμο δημιουργώντας μοτίβα που τον περιγράφουν προσεγγιστικά και εξηγούν γεγονότα και καταστάσεις.

Παρόλο που η χρήση του γνωσιακού αυτού ξυραφιού του Οκάμ είναι πρακτική σε ζητήματα της καθημερινής ζωής -ποιος αντιμετωπίζει τα καθημερινά πράγματα ως πολύπλοκα;-, σε θέματα υψηλότερης περιπλοκότητας (πολιτικά, επιστημονικά, φιλοσοφικά κτλ) πολλές φορές αποδεικνύεται, όχι απλά μη-πρακτική, αλλά ένδειξη περιορισμένων διανοητικών ικανοτήτων -κοινώς, βλακείας. Αφήστε με να εξηγηθώ.

Ο άνθρωπος είναι μέρος του ζωικού βασιλείου. Παρόλο που οι συνθήκες ευνόησαν την ανάπτυξη του εγκεφάλου μας σε σημείο που να έχει δυνατότητες που δεν παρατηρούνται σε κανένα άλλο είδος (π.χ. παραγωγή και κατανόηση λόγου, μαθηματικές ικανότητες κτλ), έχουν απομείνει σε αυτόν αρκετά ζωικά χαρακτηριστικά. Φερ'ειπείν, όπως ένα ζώο, έτσι και ο άνθρωπος επινοεί ή εντοπίζει πρότυπα που αποτελούν την αντίληψή του για τον κόσμο ή συμβάλλουν σε αυτήν. Ένα ζώο -όπως οι άνθρωποι- μπορεί να "απλοποιεί" την εικόνα των φυλλωσιών ενός θάμνου σε κάποιο γνώριμο σχήμα. Έτσι, από εκεί που έβλεπε μια πολύπλοκη, μη-σαφή, διάταξη φύλλων, βλέπει κάτι πιο απλό και ξεκάθαρο.

Αυτό εξελικτικά είναι απίστευτα χρήσιμο. Η δυνατότητα εντοπισμού μοτίβων θα μπορούσε να σώσει τη ζωή ενός ζώου (ή ενός ανθρώπου των σπηλαίων), καθώς το πρόσωπο ενός επικίνδυνου σαρκοβόρου θηρευτή σχηματίζει ένα μοτίβο καθώς κρύβεται πάνω σε ένα δέντρο. Αδυναμία εντοπισμού του θα συνεπάγετο το φάγωμά του από αυτό και μη-διάδωση του γονιδιώματός του.

Η δυνατότητα εντοπισμού μοτίβων, λοιπόν, είναι ζωτικής σημασίας για έναν οργανισμό και εξελικτικά ήταν χρήσιμη και αναγκαία για τον άνθρωπο -είχε όμως και ένα μάλλον ανεπιθύμητο αποτέλεσμα: τον εντοπισμό τους εκεί που δεν υφίστανται.

Ακριβώς όπως ένα ζώο θα μπορούσε να απλοποιήσει το μοτίβο μιας φυλλωσιάς ή κάποιων βράχων σε ένα γνώριμο σχήμα ή πρόσωπο ενώ δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο εκεί, έτσι και ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να απλοποιεί αυτά που βλέπει σε σχήματα και πρότυπα που ο εγκέφαλός του δύναται να χειριστεί καλύτερα απ'ό,τι τα περίπλοκα αρχικά. Αυτό το πράγμα όμως δεν συμβαίνει μόνο με την οπτική εικόνα, παρά μετατοπίζεται και στην αντίληψη της ζωής και της κοινωνίας.

Ίσως στη καθημερινή ζωή αυτό να είναι πρακτικό, καθώς μας απαλλάσσει από το πονοκεφάλιασμα της υπερανάλυσης και δημιουργεί για τις καταστάσεις μια κατανόηση πολύ πιο εύκολη στον χειρισμό. Έτσι, μπορούμε να κατανοούμε εύκολα τον κόσμο, να κάνουμε προβλέψεις για το μέλλον και να έχουμε την ψευδαίσθηση του ελέγχου της ζωής μας μέσω αυτών με μεγαλύτερη ευκολία.

Μπορεί, φερ'ειπείν, κάποιος να παρατηρήσει ένα μοτίβο σύμφωνα με το οποίο όσοι έχουν το όνομα "Θρασύβουλος" είναι κακοί χαρακτήρες και ανάξιοι εμπιστοσύνης. Εν τοιαύτει περιπτώσει, αποκτά την ψευδαίσθηση ελέγχου της ζωής του μέσω της αποφυγής ατόμων με αυτό το όνομα, μα και μια εύκολη στον χειρισμό αντίληψη των ανθρώπινων χαρακτήρων: όσοι λέγονται "Θρασύβουλοι" είναι "κακοί", και οι άλλοι είναι "καλοί". Όμορφα, ανθρώπινα, εύκολα και απλά.

Σας θυμίζει κάτι; Όχι, ε; Ακούγεται γελοίο παράδειγμα; Σας φαίνεται απίθανο να υπάρχουν άτομα που θεωρούν κακούς τους "Θρασύβουλους" γιατί είναι εξεζητημένο μοτίβο για να επινοηθεί από λογικό άτομο. Θέλετε κάποιο πιο ρεαλιστικό;

Πώς σας φαίνονται αυτοί που αντί για τους Θρασύβουλους θεωρούν κακούς τους Αλβανούς;

Οι ρατσιστικές αντιλήψεις, π.χ. ότι οι ξένοι είναι "εγκληματίες" και "αποβράσματα", είναι μια αρνητική απόρροια της ικανότητάς μας να εντοπίζουμε μοτίβα για να εξηγούμε ή να κατανοούμε τον κόσμο. Κάπως πρέπει να γίνει αντιληπτή η πολιτική και η κοινωνία από έναν άνθρωπο. Ε, κάποιοι τις αντιλαμβάνονται μέσω προτύπων που δεν υπάρχουν -ακριβώς όπως μπορεί κάποιος να εντοπίσει σε μια φυλλωσιά το pattern του προσώπου ενός μέλους εχθρικού είδους ενώ δεν είναι εκεί.

Τα πρότυπα μέσω των οποίων μπορεί κάποιος να αντιλαμβάνεται τις καταστάσεις πολλές φορές αποσκοπούν στην απλοποίησή τους -όπως όταν βλέπεις ένα πλήθος κουκίδων που θυμίζουν ανθρώπινο πρόσωπο και ο εγκέφαλος προτιμάει να το αντιλαμβάνεται απλοποιώντας το ως τέτοιο, αντί να το αντιμετωπίζει ως ένα σωρό κουκίδες.

Μόνο που όταν απλοποιούμε τόσο πολύ τα πράγματα σε κοινωνικό επίπεδο είμαστε απλά ηλίθιοι -ζώα που εντοπίζουν patterns εκεί που δεν υφίστανται και δεν χρειάζονται κιόλας. Το να το κάνεις για μικροπράγματα της καθημερινής ζωής ή για οπτικές εικόνες είναι απολύτως φυσιολογικό, και ένδειξη ότι ο εγκέφαλός σου λειτουργεί καλά. Το να το κάνεις όμως για να προσεγγίσεις κοινωνικά ή πολιτικά ζητήματα είναι ένδειξη ότι είσαι απλά... κωλοζώο.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κωλοζώου είναι ο εμφανιζόμενος:

Ο συμπαθέστατος πρωτόγονος του βίντεο, παρόλο που για πολλούς θα είναι εξοργιστικός, ίσως να σε κάνει και να χαμογελάσεις με την απλοϊκότητα της "σκέψης" (από πότε είναι σκέψη κάθε διανοητική αφόδευση;) και τον τρόπο ομιλίας του. Το χαμόγελο ξεθωριάζει και δίνει αναπόφευκτα τη θέση του στην οργή, όταν αναλογίζεσαι ότι αυτή η μορφή ζωής έχει δικαίωμα να ψηφίζει και να διαμορφώνει την πολιτική κατάσταση και ότι υπάρχει μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού που υποστηρίζει αυτές τις ηλιθιότητες.

Σαν κάποιος ανθρωποφάγος μαο-μαο, σαν κάποιος ιθαγενής της Αμερικής που λέει για την και τη "γη του", έτσι και ο συμπαθέστατος πρωτόγονος του βιντεο λέει για τη "στεριά του" λες και την έχει αγοράσει και τη δικαιούται. Αλλά ακόμα πιο βλακώδη είναι τα περί "αποβρασμάτων" και "φονιάδων" που θα πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο με το παιδί του μπουγκα-μπουγκα. Και αυτά τα βλακώδη υπάρχουν άτομα που τα πιστεύουν: είναι οι απόψεις που συμμερίζεται η πλειοψηφία των μπουγκα-μπουγκα εθνικοφρόνων και ζητάει να "φύγουν οι ξένοι από την Ελλάδα", γιατί "ανήκει στους Έλληνες" (και όχι στους τραπεζίτες και τους ευρωκαννίβαλους).

Κοίτα να δεις, συμπαθέστατε εθνικόφρονα. Σίγουρα δεν ευθύνεσαι εσύ που βγήκες μαλάκας σε έχουν πιάσει κορόιδο οι επαγγελματίες εθνοκάπηλοι και σε έχουν μάθει να σκέφτεσαι έτσι. Αλλά καιρός να πάρεις πρέφα ότι ο ξένος εγκληματίας είναι απλά εγκληματίας, και ότι ο Έλληνας εγκληματίας επίσης είναι απλά εγκληματίας. Εγκληματίες υπάρχουν παντού, καλέ μου φίλε. Δεν ευθύνεται η καταγωγή για αυτό. Στους ξένους υπάρχουν σε μεγαλύτερο ποσοστό γιατί είναι πιο φτωχοί από τους Έλληνες. Την εγκληματικότητα την δημιουργεί η φτώχεια και όχι η καταγωγή.

Επίσης, καλέ μου εθνικόφρονα, για το χάλι μας ΔΕΝ ευθύνονται οι μετανάστες, παρά οι τοκογλύφοι και τα αφεντικά. Αλλά και αυτά ακόμα πάτησαν στη κατάσταση που δημιούργησαν Έλληνες πολιτικοί, που ανέβαζαν στην εξουσία Έλληνες ψηφοφόροι. Πιο πολύ φταίνε οι συμπατριώτες σου για την κατάσταση παρά οι ξένοι. Γιατί δεν βγαίνεις με πανό να ζητήσεις να φύγουν απ'τη χώρα "σου"...?

Σκέψου, καλέ μου φίλε εθνικόφρονα: αν έκανες τον πακιστανό στη Γερμανία και έτρωγες ξυλίκι από τους αντίστοιχους εθνουγκαμπουγκα, και κοιμόσουν στο ίδιο δωμάτιο με άλλα δέκα άτομα και τους είχες να σε κλάνουν οληνυχτίς, δεν θα σκεφτόσουν πολύ σοβαρά να γίνεις πρεζέμπορας αν σε προσέγγισαν οι γηγενείς μαφιόζοι και σου πρότειναν να σπρώξεις τη πραμάτεια τους, μπας και μείνεις κάπου αλλού; Όχι;; Τότε είσαι ένας γαμημένος ψεύτης γιατί αυτό θα έκανες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι αρχηγοί των σπειρων είναι Έλληνες. Αυτό τι σημαίνει; Ότι οι Έλληνες είναι εγκληματίες; Εμπρός, πιάστε τα πανό: έξω οι Έλληνες απ'την Ελλάδα! Μας τρώνε τις δουλειές και πουλάνε πρέζα! ΟΥΓΚΑ!

Οι ρατσιστικές πεποιθήσεις αυτού του είδους αποτελούν απλοποιήσεις του κόσμου και της κοινωνίας επειδή η προσέγγισή τους με κοινωνικούς και οικονομικούς όρους είναι πιο περίπλοκη από την αντίστοιχη με το "αίθνως" και τη "φοιλει". Αλλά επειδή δεν πρόκειται για μοτίβα άγριων ζώων στον απέναντι λόφο, παρά για μοτίβα προσέγγισης πολυπλοκότερων θεμάτων, οι επινοούντες αυτά είναι απλώς... κωλοζώα.

Στο ίδιο μήκος κύματος κυμαίνονται και οι θεωρίες συνωμοσίας. Κάθε ηλίθιος που δεν μπορεί να κατανοήσει την πολιτική τα χρεώνει όλα στους Εβραίους ή τους illuminati ή το ιπτάμενο μακαρονοτέρας.

Εντάξει ρε φίλος, το ξέρουμε ότι δεν γουστάρεις τους Εβραίους. Σταύρωσαν τον καλό χριστούλη, σκοτώνουν Άραβες (και ας τους θεωρείς υπανθρώπους) και έχουν μπανανομύτες. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πως για ό,τι στο πούτσο γίνεται πάνω στον πλανήτη ευθύνονται αυτοί. Οι συνωμοσιολογίες που τους θέλουν να προσπαθούν να κυριαρχήσουν οικονομικά που στηρίζονται στο ότι κάποιοι τραπεζίτες έχουν εβραϊκή καταγωγή είναι τόσο βάσιμες όσο και ότι υπάρχει αιλοιμμνεικει συνωμοσίας να επικρατήσουμε στη ναυτιλία επειδή ο ταδε και ο δεινα εφοπλιστής είναι Έλληνες. Στέκει;

Εν προκειμένω, οι συμπαθέστατοι πρωτόγονοι φίλοι μας έχουν επινοήσει ένα "μοτίβο" το οποίο αναλύει τα κακά του κόσμου με τον εξής λογικό, εκλεπτυσμένο, και ρεαλιστικό τρόπο: ΦΤΕΝΑΙ ΕΙ ΑΙΒΡΕΥ. Ουγκ.

Δεν έχουν λογική κάποιες πεποιθήσεις ρε μαγκίτες. Πώς θα γίνει; Σίγουρα είναι εύκολο να αντιλαμβάνεται κανείς τον κόσμο τόσο απλοποιημένα, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται ότι είναι και σωστό. Αν δεις ένα πλήθος τελείων στο κέντρο του οποίου είναι διατεταγμένες έτσι που μοιάζουν με τετράγωνο, μπορείς να το αντιλαμβάνεσαι μέσω τέτοιας απλοποιήσεως. Πολύ πιο πρακτικό. Αλλά δεν μπορείς να κάνεις το ίδιο όταν πρόκειται για ζητήματα όπως τα πολιτικά, τα φιλοσοφικά, τα επιστημονικά ή τα κοινωνικά.

Εκείνοι που απλοποιούν τα σοβαρά ζητήματα έτσι είναι... σαν αυτές που πιστεύουν στα ζώδια. Οι προαναφερθείσες προσπαθούν να δημιουργήσουν patterns που αφορούν τους ανθρώπους και το μέλλον, καθώς και πλαίσια περιγραφής χαρακτήρων στα οποία μπορούν να μπουν όλοι οι άνθρωποι, και όλα αυτά με βάση την εποχή γέννησής τους. Το να πιστεύεις σε θεωρίες συνωμοσίας είναι σαν να πιστεύεις στα ζώδια. ΤΑ ΓΑΜΗΜΕΝΑ ΤΑ ΖΩΔΙΑ! Το είδος και η ποιότητα των απλοποιήσεων κυμαίνεται στο ίδιο μήκος κύματος.

Ισχύει το ίδιο και για τον ρατσισμό; Το πράγμα εδώ είναι πιο περίπλοκο. Σίγουρα οι ρατσιστικές αντιλήψεις των περισσοτέρων εκ των υιοθετούντων αυτές ανάγονται στην ανάγκη απλοποίησης των συνθηκών για πιο εύκολη εξήγησή τους, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες φαίνεται να στέκουν.

Διάβαζα τις προάλλες, φερ'ειπείν, ένα άρθρο που επικαλείτο μια έρευνα σύμφωνα με την οποία οι περισσότεροι βιαστές στις βόρειες χώρες έχουν Αραβική ή αφρικανική καταγωγή. Αυτό ερμηνεύτηκε ως αποτέλεσμα της μισογυνίας και της κοινωνικής αποδοχής του βιασμού στις συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου. Το απλοποιημένο -ρατσιστικό- μοτίβο θέλει, ως εκ τούτου, τους ισλαμιστές να είναι δυνητικά βιαστές (και λίγο-πολύ αυτό προσπαθούσε να περάσει το άρθρο). Ένα πιο ρεαλιστικό είναι πως παίζει να ΜΗΝ είναι βιαστές όσοι έρχονται από εκείνα τα μέρη και πως ίσως η έρευνα να έλεγε πίπες. Αν δεν έλεγε... ε, και πάλι δεν γίνεται να καταδικάσεις τους μετανάστες. Εξάλλου, εν προκειμένω θα έφταιγαν οι αντιλήψεις και όχι η καταγωγή.

Τα καραγκιοζιλίκα αλά Χίου και κοιρσειςαμπγεις είναι τα νοητικά εμέσματα πρωτόγονων που επειδή δεν είναι σε θέση να βρουν τον πραγματικό υπεύθυνο για το χάλι τους, στρέφονται ενάντια στους ταλαίπωρους που έρχονται στην Ευρώπη από μέρη όπου επικρατούν οι πιο άθλιες συνθήκες που μπορείτε να διανοηθείτε, μπας και βρουν ένα καλύτερο αύριο. Και αντί αυτού στοιβάζονται σαν τα ζώα στα διάφορα κέντρα μεταναστών και αν τύχει και φύγουν απ'αυτά, πέφτουν θύματα τραμπουκισμού από ηλίθιους γορίλες.

Να θέλει κάποιος να φύγουν οι μετανάστες επειδή δεν τους σηκώνει η οικονομία, ναι, να το δεχτώ -είναι μια τεκμηριωμένη άποψη που μπορεί να μπει υπό το πρίσμα της λογικής. Αλλά να θες να τους διώξεις επειδή είναι "κατώτεροι" και "εγκληματίες"; Πρέπει να 'σαι τελείως κωλοζώο για να λες τέτοιες αρλούμπες και να τις πιστεύεις. Οι ρατσιστικές αντιλήψεις, όπως και οι θεωρίες συνωμοσίας ή και τα ζώδια, είναι το αποτέλεσμα της έμφυτης παράνοιας του ανθρώπινου είδους και της τάσης να απλοποιεί τον κόσμο για λόγους ευκολίας. Αν όμως κάποιος είναι παρανοϊκός ή απλοϊκός είναι δικό του ζόρι και σίγουρα δεν φταίνε οι μετανάστες ή οι Εβραίοι για αυτό.

Γεγονός είναι πως ο ρατσισμός και οι συνωμοσιολογίες έχουν κοινό παρονομαστή -και αυτός είναι η αμορφωσιά. Ή, σε πολλές περιπτώσεις, η κοινή βλακεία. Δεν λέω ότι δεν υπάρχουν συνωμοσίας ή διαφορές ανάμεσα στα έθνη -λέω πως αυτοί που εντοπίζουν συνωμοσίας παντού ή θεωρούν υπεύθυνους τους ξένους για όλα τα κακά, είναι ούγκανοι. Το αστείο της υπόθεσης είναι πως αυτοί που υιοθετούν αυτές τις σαχλαμάρες νομίζουν ότι είναι αφυπνισμένοι, φιλόσοφοι και αναλυτές. Θεωρούν πως η μπούρδα τους σφύζει από λογική και μπορεί να αντιμετωπιστεί ως άποψη, και όχι ως μια κοινή σαχλαμάρα.

Την επόμενη φορά που θα ακούσετε κάποιον πρωτόγονο να σας αραδιάζει παθιασμένα συνωμοσιολογίες ή αρλούμπες μίσους για τους μετανάστες φέρτε του στο κεφάλι τη πρώτη καρέκλα που θα βρείτε μπροστά σας. Βασικά, όχι, μην κάνετε ούτε αυτό -κρίμα για τη καρέκλα να σπάσει σε ένα άδειο κεφάλι.